رباب دختر امرؤ القیس
رَباب بِنت إمرؤالقَیس بن عدی، همسر امام حسین(ع) و مادر سکینه و علی اصغر (عبد الله رضیع) است. او را زنی عالم و اهل فصاحت و بلاغت معرفی کرده‌اند. رباب در واقعه کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. وفات وی را نیز پس از واقعه عاشورا در سال ۶۲ هجری قمری و از شدت غصه و اندوه ذکر کرده‌اند.
نسب
رباب دختر امرؤالقیس بن عدی، است. پدرش از اعراب شام و نصرانی بود و در خلافت عمر بن خطاب (خلافت: ۱۳ - ۲۳ق) مسلمان شد. از مادر رباب هم با نام هند الهنود دختر ربیع بن مسعود بن مصاد بن حصن بن کعب یاد شده است.
ویژگی‌های شخصیتی و اخلاقی
سید محسن امین می‌گوید: در کتاب الاغانی از قول هشام کلبی نقل شده است که رباب از بهترین زنان و افضل آنان در جمال، ادب و عقل بود.
ازدواج با حسین بن علی(ع)
شیخ مفید در ذکر اولاد امام حسین(ع)، رباب را جزو همسران امام می‌شمارد. بنابر نقلی امرؤالقیس سه فرزند خود را از فرط علاقه و ارادت به حضرت علی(ع) به عقد ازدواج امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) درآورد.
علاقه امام حسین(ع) به رباب
امام حسین(ع) رباب را بسیار دوست می‌داشت و درباره وی شعر هم می‌سرود. در شعری که به امام حسین منسوب است، امام (ع) بیان می‌دارد خانه‌ای که در آن رباب و سکینه باشد، دوست دارم. اشعار دیگری نیز درباره رباب به امام حسین(ع) منسوب است.
فرزندان
رباب دو فرزند از امام حسین(ع) داشت، یکی سکینه و دیگری عبدالله. عبدالله(علی اصغر) در روز عاشورا در حالی که کودکی بیش نبود، در آغوش پدرش به شهادت رسید.
حضور در کربلا
بر اساس شواهدی که نقل شده است، رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. گفته شده که او شهادت علی اصغر(ع) در آغوش پدر را نظاره‌گر بود. ابن کثیر دمشقی می‌گوید: او در کربلا همراه حسین(ع) بود و هنگامی که حسین کشته شد، بسیار بی‌تابی می‌کرد. او پس از شهادت امام حسین(ع) چنین سروده است:
| انّ الّذی کان نورا یستضاء به | بکربلاء قتیل غیر مدفون | |
| سبط النّبی جزاک الله صالحة | عنّا و جنّبت خسران الموازین | |
| قد کنت لی جبلا صعبا ألوذ به | و کنت تصحبنا بالرّحم و الدّین | |
| من للیتامی و من للسّائلین و من | یغنی و یأوی إلیه کلّ مسکین | |
| و الله لا أبتغی صهرا بصهرکم | حتّی اغیب بین الرّمل و الطّین |
ترجمه:
| آن که نوری پرتوافشان بوده است | اکنون، کشته دفن ناشده کربلاست | |
| نواده پیامبر! خدا تو را از سوی ما جزای نیکو دهد | [تو] از زیان وزن اعمال [در قیامت]، دور گشته‌ای. | |
| تو برای من کوهی سخت بودی که به آن پناه می‌بردم | و تو با رحمت و دینداری، با ما مصاحبت می‌کردی. | |
| [پس از تو] چه کسی برای یتیمان باشد و چه کسی برای درخواست کنندگان | و چه کسی نیاز را برطرف کند و مسکینان، به او پناه برند؟ | |
| به خدا سوگند، پس از تو با هیچ‌کس دیگری ازدواج نخواهم کرد | تا آن که میان شن و گِل، مدفون و ناپیدا شوم. |
همچنین نقل شده است که رباب در مجلس ابن زیاد، سَرِ حسین بن علی(ع) را در آغوش گرفت و آن را بوسید و چنین سرود:
| وا حُسینَا فَلا نسیتُ حسینا | اقصَدَتْهُ اسِنَةُ الاعداء | |
| غادَروُهُ بِکربلاء صریعا | لا سقی الله ُ جانبی کربلاء |
ترجمه:
| وا حسینا! [هیچ گاه] حسین را از یاد نخواهم برد | که نیزه‌های دشمنان، بدن او را چاک چاک کرده است. | |
| در کربلا به نیرنگ، او را بر زمین زدند | خداوند، کران تا کران کربلا را سیراب نکند! |
پس از واقعه کربلا
بنا بر برخی نقل‌ها رباب یک سال نزد قبر حسین(ع) در کربلا ماند و سپس به مدینه باز گشت. اما شهید قاضی طباطبایی قائل است که رباب، عزا را در مدینه برپا کرده است نه در کربلا و می‌گوید: افزون بر این که امام سجاد(ع) مانع می‌شد، همسر امام حسین(ع) خود نیز تا یک سال در بیابان کربلا تنها نمی‌ماند و این مطلب را از شخصیت او بعید دانسته است. وی همچنین می‌گوید: هیچ‌کس به طور قطع نگفته که بانوی معظمه، «رباب»، تمام یک سال را در کنار قبر مطهر مانده است، ابن اثیر هم برای این قول، قائلی ذکر نکرده است؛ پس خبر اول که بر ماندن یک سال در کنار قبر مطهر و اقامه عزا دلالت دارد و این که پس از آن از دنیا رفته است؛ گرفتار ضعف می‌گردد.
ابن کثیر شعری را نیز از زبان او آورده است:
| اِلی الحول ثمَ اَسْمُ السلامَ علیکما | وَ مَنْ یبْک حَوْلاً کامِلاً فَقَد اعْتَذَر |
«تا یک سال، پس از آن بر شما درود می‌فرستم و [وداع می‌کنم] کسی که یک سال کامل بگرید پس از آن معذور است.»
وی همچنین در مدینه، خواستگارانی از اشراف و بزرگان قریش را ردّ کرد و حاضر نشد با کسی ازدواج کند. او می‌گفت: من پس از پیامبر(ص) پدر شوهری نمی‌خواهم.
مصقلة الطحان روایتی را از امام صادق(ع) نقل کرده که شنیدم امام صادق(ع) فرمود: چون حسین(ع) کشته شد، همسر کلابیه آن حضرت برایش سوگواری به پا کرد و خود گریست و زنان و خدمتگزاران او هم گریستند تا اشک چشمانش خشک شد و تمام گشت. آن هنگام یکی از کنیزانش را دید که می‌گرید و اشک چشمش جاری است، او را طلبید و گفت: چرا در میان ما تنها اشک تو جاری است؟! او گفت: من شربت سویق می‌آشامم. او هم دستور داد سویق تهیه کنند و از آن نوشیدند. بعد اظهار داشت می‌خواهم با این عمل برای گریستن بر حسین(ع) نیرو پیدا کنم.
وفات
ابن اثیر می‌نویسد: رباب پس از واقعه عاشورا یک سال بیشتر زنده نماند و زیر سایه ننشست و از شدت غصه و اندوه درگذشت. سید محسن امین سال وفات رباب را ۶۲ هجری (یعنی یک سال پس از عاشورا) ذکر می‌کند.
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ ق، ج۶، ص۴۴۹.
- ↑ امین، اعیان الشیعة، ۱۴۲۱ ق، ج۶، ص۴۴۹.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ ق، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ ق، ج۲، ص۱۹۵.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ۱۴۱۵ ق، ج۶۹، ص۱۱۹.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ ق، ج۸، ص۲۲۸.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۲۱ ق، ج۶، ص۴۴۹.
- ↑ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ ق، ج۲، ص۱۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ ق، ج۲، ص۱۹۶.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۴ ق، ج۲، ص۱۳۵.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۲۱ ق، ج۶، ص۴۴۹.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ ق، ج۸، ص۲۲۹.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۳.
- ↑ ری شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۳؛ ابن جوزی، تذکرة‌الخواص، ۱۴۱۸ ق، ص۲۳۴.
- ↑ قاضی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیه‌السلام، ۱۳۸۳ش، ص۱۹۸ - ۲۰۰.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ ق، ج۸، ص۲۲۹.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ ق، ج۴، ص۸۸.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۳۶۳ ش، ج۱، ص۴۶۶.
- ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ ق، ج۴، ص۸۸.
- ↑ امین، اعیان‌الشیعة، ۱۴۲۱ ق، ج۶، ص۴۴۹.
منابع
- ابن اثیر، علی، الکامل فی التاریخ، بیروت،دار صادر، ۱۳۸۶ ق.
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، بیروت،دار احیاء التراث العربی.
- امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الاشراف، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ ق.
- دمشقی، ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ق.
- زبیدی، محمد، تاح العروس، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۴ ق.
- سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، منشورات شریف رضی، ۱۴۱۸ ق.
- قاضی طباطبایی، محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سید الشهدا علیه‌السلام، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۳ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران،دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۳ ش.
- محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه امام حسین(ع) بر پایه قرآن و حدیث، با همکاری سید محمود طباطبایی نژاد و سید روح الله سیدطبایی، ج۱، ترجمه عبدالهادی مسعودی، قم: دارالحدیث، ۱۴۳۰ق/۱۳۸۸.
- مفید، محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت، مفید، ۱۴۱۴ق.